Dolice, Dolice – Piękne okolice

Początkiem Dolic była osada położona nad rz. Mała Ina po południowej stronie linii kolejowej Szczecin-Poznań. Posiada metrykę wczesnośredniowieczną, wzmiankowana w 1282 r., jako własność klasztoru w Kołbaczu. Zachowanym stanowiskiem archeologicznym jest megalit sprzed 5 tys. lat.

Także ślady osad z okresu rzymskiego, starszego i wczesnego średniowiecza, grodzisko prasłowiańskie z XIII w.), świadczą o bardzo wczesnym zasiedleniu tego terenu. Po północnej stronie wsi poza rzeką, zlokalizowany był folwark domenalny (utworzony po kasacji dóbr klasztoru kołbackiego w 1532 r.), późniejsza siedziba Kombinatu PGR oraz niewielki (ok. 1,0 ha) park krajobrazowy.

 

Zabytkową zabudowę wsi tworzą trzy zespoły:
Zagrody chłopskie w obrębie pierwotnej owalnicy; Zespół folwarczny składający się z dwóch podwórzy z zachowanymi obiektami gospodarczo-przemysłowymi (gorzelnia, mieszalnia pasz, stajnia i in.) oraz pałac z XIX w., niegdyś siedziba dzierżawcy majątku; Kilkubudynkowy zespół stacji kolejowej z przyległymi obiektami przemysłowo-handlowymi późniejszej GS Dolice.
Dominantę układu owalnicowego oraz najstarszy element historycznej kompozycji wsi stanowi murowany (kamienno-ceglany) kościół parafialny z 1596 r.

Budowlę tę uznaje się za bardzo udane połączenie różnych stylów architektonicznych; Najstarszą częścią jest korpus nawowy z zachowanymi elementami architektury renesansowej (1596 r.). W XVIII w. dobudowano okazałą i urokliwą wieżę z ciekawą drewnianą ośmioboczną latarnią zwieńczoną barokowym, blaszanym hełmem.

Obecnie wieża jest gruntownie remontowana.

W XIX w. dostawiono do nawy ceglaną neogotycką kruchtę boczną oraz do wieży dwa aneksy z klatkami schodowymi na chór. Kościół posiada cenne wyposażenie: manierystyczny ołtarz i renesansową ambonę z 1613 r. (fundacja rodu Wedel, v. Borcie i v. Papstein dla kościoła w Morzycy).

W XIX wiecznej chrzcielnicy znajdowała się (obecnie w zbiorach Kurii Metropolitarnej w Szczecinie) zabytkowa (barokowa) misa chrzcielna z 1646 r.

 

Na drewnianym kolebkowym stropie widnieją malowidła ze scenami i napisami nawiązującymi do Nowego Testamentu.

Ołtarz pochodzi z kościoła w Morzycy, odnawiany był w 1732 r.

Użytkowany obecnie cmentarz komunalny, położony po południowo-wschodniej stronie wsi, został założony w połowie XIX w. Na jego terenie znajduje się modernistyczna kaplica cmentarna z 1 poł. XX w. Jest to dość okazała ceglana budowla z pięknymi, arkadowymi podcieniami oraz dekoracyjnym układem cegieł w elewacji frontowej. W centralnej części cmentarza dwie kwatery ze starego cmentarza poewangelickiego, pozostawione w formie zieleni parkowej z zachowanymi destruktami nagrobków. Jest to dość zadbana i urokliwa część dawnej nekropolii ze starodrzewem porośniętym bluszczem.
Do zabytków przyrodniczych miejscowości należą (oprócz ww. parku dworskiego ze starodrzewem): zabytkowa aleja dębów czerwonych (28 szt.) oraz szypułkowych (ok. 370 szt. o obw. do 400 cm) przy drodze z Dolic do Mogilicy (2,8 km); zabytkowa aleja klonów, jesionów i dębów szypułkowych o długości 2,2 km przy drodze z Dolic do Bralęcina (ok. 470 szt. drzew). W alei tej rośnie także olbrzymia podwójna lipa drobnolistna o obw. pni 480 i 630 cm); aleja lip drobnolistnych, kasztanowców i jesionów z Dolic w kierunku Dobropola (0,2 km o obw. do 300 cm).
W południowo-wschodniej części gminy Dolice znajduje się Leśny rezerwat „Dęby Sądowskie” utworzono w 1985 r. Obejmuje fragment lasu liściastego gradowego z subatlantyckim lasem dębowo-grabowym. To las o dużej liczbie drzew z cechami pomnikowymi – ok. 25 dębów szypułkowych o obwodzie pni 500 do 700 cm, w wieku ok. 400 lat – rosnących w skupisku, stanowiącym cenny fragment przyrodniczy. Ochroną prawną tego rezerwatu objęto również stanowiska rzadkich i zagrożonych wyginięciem grzybów: purchawicy olbrzymiej, żagwicy listkowatej i sromotnika bezwstydnego. Dodatkową atrakcją tego terenu jest fakt, że objęto go ochroną archeologiczno-konserwatorską ze względu na istnienie wyraźnych śladów osadniczych z okresu średniowiecza (VI-XV w n.e.).
Gmina Dolice to prawdziwe archeologiczne zagłębie. Najcenniejsze i najbardziej efektowne są zachowane na jej terenie grobowce megalityczne, pozostałości po kulturze pucharów lejkowatych z młodszej epoki kamienia (neolitu). Dolickie megality powstały mniej więcej 5 000 lat temu, a więc w tym samym czasie, gdy w Egipcie budowano piramidy. Jednak w przeciwieństwie do faraonów, zmarli grzebani w grobowcach nad Małą Iną nie opływali w złoto. Wręcz przeciwnie, ich pochówki są nader skromnie wyposażone, a w niektórych nie udało się natrafić nawet na ludzkie szczątki. Dwa najlepiej zachowane megality znajdują się ok. 3 km na południe od Dolic, nieopodal wsi Pomietów. Mają po ok. 70 m długości i ok. 10 m szerokości u podstawy. Megality pod Dolicami były niewątpliwie związane z kultem przodków, ale jednocześnie wyznaczają prawdopodobnie granice jakiegoś dawnego terytorium plemiennego, którego miały strzec przed intruzami, jak setki lat później przydrożne krzyże i kapliczki z figurami świętych patronów. Okoliczne tereny były również intensywnie zasiedlone w epoce brązu, czego świadectwem są zachowane w kilku miejscach cmentarzyska kurhanowe kultury łużyckiej. W VII w. przybyli tutaj Słowianie, po których pozostały ukryte w lasach i na mokradłach wały drewniano-ziemnych grodów – w Moskorzynie, Sądowie i Strzebielewie. Miejscowości te wchodziły w skład terytorium plemiennego Pyrzyczan, wzmiankowanego po raz pierwszy już w IX w. w dokumencie tzw. Geografa Bawarskiego. Dokument ten, wbrew pozorom, nie był tekstem naukowym, lecz… raportem szpiegowskim, w którym oszacowano siły nadodrzańskich Słowian w przeddzień niemieckiego podboju.